قدس آنلاین: در آیه ۷۲ سوره احزاب به امانتی اشاره شده که به آسمان‌ها، کوه‌ها و زمین عرضه شد اما نپذیرفتند و انسان آن به دوش کشید و میان موجودات دیگر، انسان را لایق پذیرش امانت الهی معرفی می‌کند؛ امانتی که از آن به مسئولیت‌پذیری تعبیر شده است؛ حسی که در موجودات دیگر وجود ندارد و فقط انسان به علت امکانات وجودی‌اش دارای آن است. همزمان با روزهای نام‌نویسی از داوطلبان نمایندگی مجلس شورای اسلامی بر آن شدیم تا به شرایط مسئولیت‌پذیری در اسلام بپردازیم. علی جان‌سکندری، پژوهشگر بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی در این خصوص توضیحاتی دارد.

تخصص و تعهد از شاخص‌های احراز مسئولیت است

علی جان سکندری در ابتدا و در بیان ساختار و نظام سیاسی اسلام می‌گوید: طبق آیات و روایاتی که از ائمه معصومین(ع) به‌خصوص حضرت علی(ع) به ما رسیده، یکی از مهم‌ترین شاخص‌های احراز مسئولیت از نگاه قرآن کریم، تخصص و تعهد است. او اضافه می‌کند: باید هر مدیری تعهد و تخصص را یکجا داشته باشد و هر کدام بدون دیگری مشکلاتی را به وجود می‌آورد. در این چهار دهه که از انقلاب اسلامی ایران گذشته است، روی کار آمدن افراد متعهد بدون تخصص یا متخصص بدون تعهد در سطوح مختلف مدیریتی آسیب‌های جبران‌ناپذیری بر پیکره نظام وارد کرده است که نیاز به آسیب‌شناسی و بررسی دقیقی دارد.

پژوهشگر بنیاد پژوهش‌های اسلامی به سخنان چند روز گذشته رهبری در خصوص شرایط مسئولیت‌پذیری نیز اشاره کرده و توضیح می‌دهد: پیامبر(ص) به جناب ابوذر فرمود: من جناب‌عالی را در مدیریت، ضعیف می‌بینم. خیلی آدم خوبی هستی، مجاهد فی‌سبیل‌اللّه، رُک‌گو، و آسمان بر راستگوتر از تو سایه نیفکنده، زمین راست‌گوتر از تو را بر خود حمل نکرده؛ این‌ها همه به جای خود محفوظ، اما شما آدم ضعیفی هستی. پس حالا که آدم ضعیفی هستی، مواظب باش بر دو نفر هم ریاست نکنی. یعنی پیداست آن ضعفی هم که حضرت فرمودند، ضعف در مدیریت است. یعنی تو آدمی هستی که مدیریت نداری. اگر چنانچه بر دو نفر یا بیشتر ریاست پیدا کردی، نمی‌توانی کار آن‌ها را به سامان برسانی؛ این درس بزرگی است.

بی‌مسئولیتی تبلیغ منفی برای اسلام است

جان سکندری در ادامه بیان می‌کند: وقتی مدیری ناتوان و ضعیف سر کار بیاید حتی اگر تعهد داشته و نماز شب هم بخواند اما نتواند جامعه را به‌خوبی اداره کرده و مردم را در آرامش اقتصادی، روحی، اجتماعی، فرهنگی و مذهبی قرار دهد، تبعات سنگینی برای مدیریت اسلامی به همراه می‌آورد؛ در آن صورت به خارج از مرزهای کشور اسلامی این پیام صادر می‌شود که اسلام به درد مدیریت نمی‌خورد. امری که خود نوعی اسلام‌ستیزی، دین‌گریزی و تبلیغ منفی برای اسلام است.

او در ادامه با اشاره به نامه ۶۲ حضرت امیرالمؤمنین(ع) نیز می‌گوید: حضرت در این نامه آورده است که اندوه و تأسف من از این است که حکومت این امت به دست بی‌خردان و تبهکاران بیفتد و مال خدا را در بین خود دست به دست کنند و عباد حق را به بردگی گیرند و با شایستگان به جنگ خیزند و فاسقان را همدست خود نمایند. حضرت می‌گوید در مدیریت باید انسان دانشمند، توانمند و متخصص عهده‌دار مسئولیت شود. این امر به معنای نداشتن تعهد نیست بلکه این تعهد باید همراه با تخصص باشد.

ورود افراد بی‌مسئولیت مانع ورود افراد شایسته است

این پژوهشگر تأکید می‌کند: متأسفانه در ساختار نظام سیاسی ما، بعضی افراد تعهد واقعی ندارند اما ظاهر متعهدانه‌ای به خود می‌گیرند؛ برخی افراد ریاکار که تخصص هم ندارند سبب شده‌اند اوضاع نظام اجتماعی ایران به‌شدت رو به وضعیت نامطلوبی برود. به همین دلیل رهبری تأکید می‌کنند افرادی که توانایی ندارند مسئولیت نپذیرند.

جان سکندری تشریح می‌کند: در تمامی عرصه‌های مدیریتی کشور به‌خصوص مجلس شورای اسلامی باید افرادی وارد شوند که متخصص باشند، زیرا آنجا نهادی برای قانون‌گذاری است و می‌خواهد قوانین کشور را تدوین کرده و مدیریت کشور بر اساس قانون اداره شود. وقتی آن‌ها تخصص کافی نداشته باشند طرح‌ها و لوایحی به تصویب می‌رسد که به ضرر جمهوری اسلامی بوده و بر نظام اسلامی خدشه وارد می‌شود. او می‌گوید: مهم‌تر از آن این‌گونه ورود افراد بی‌مسئولیت سبب می‌شود افرادی که شایستگی دارند بر سر کار نیایند. متأسفانه در فضای ریاکاری و تظاهرنمایی و تعهدنمایی، افراد متخصص و توانمند توان اظهارنظر ندارند؛ زیرا آن‌ها می‌خواهند صادقانه حرف بزنند اما تعهدنماها جو را به گونه‌ای مسموم می‌کنند که افراد خوب و شایسته منزوی شده و نتوانند خود را معرفی کنند.

سه رکن مسئولیت‌پذیری در اسلام

این استاد حوزه و دانشگاه به احادیث ائمه معصومین(ع) نیز اشاره کرده و عنوان می‌کند: قدرت و ریاست از منظر دین و بزرگان آن امری خطرناک و خطیر است که نه تنها جای نااهلان و بی‌تقوایان نیست، بلکه برای اهل تقوا نیز با مخاطره همراه است؛ به طور نمونه امام صادق(ع) فرموده است: بپرهیز از ریاست و بپرهیز از اینکه دنبال مردم روی». او یادآور می‌شود: زمانی که جامعه به کمک نیاز دارد، واجب کفایی است و باید هر که به میزان توانایی خود جامعه را یاری کند، اما اگر این توانایی وجود ندارد، حتی حرام است که به دنبال مسئولیت بروید؛ زیرا در آن صورت جامعه به سمت پرتگاه و مرگ هدایت می‌شود.

جان‌سکندری خاطرنشان می‌کند: حضرت علی(ع) در عین حال که توانایی داشت و قدرتمند بود و جایگاه ویژه‌ای هم نزد پیامبر(ص) و یاران او داشت، تا زمانی که مردم رجوع نکردند، مسئولیت را نپذیرفت. اقبال عمومی، تعهد و تخصص سه رکن اساسی هستند که کمک می‌کنند یک مدیر توانمند باشد. یک مدیر مسئولیت‌پذیر باید بتواند به سخنان و قول‌هایی که به مردم می‌دهد عمل کند.